آن‌چه باید درباره مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل بدانید
کشورهای اروپایی عضو برجام «مکانیسم ماشه» را برای بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران فعال کرده‌اند. این مکانیسم چیست و چگونه می‌تواند تحریم‌های بین‌المللی پیش از توافق هسته‌ای را بازگرداند؟
کشورهای اروپایی عضو برجام «مکانیسم ماشه» را برای بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران فعال کرده‌اند. این مکانیسم چیست و چگونه می‌تواند تحریم‌های بین‌المللی پیش از توافق هسته‌ای را بازگرداند؟ – این روزها که صحبت از فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» توسط سه کشور اروپایی عضو برجام، یعنی آلمان، بریتانیا، و فرانسه، و بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران شنیده می‌شود، یادآور روزهایی است که منتقدان به توافق هسته‌ای خاطرنشان می‌کردند که در این توافق سازوکاری برای تنبیه ایران در صورت تعدی از تعهداتش پیش‌بینی‌شده، اما سازوکار مشابهی برای مجازات طرف‌های غربی در صورت برآورده نشدن انتظارات جمهوری اسلامی تعبیه نشده است. همچنین، اکنون بیش از هر زمان دیگری، به نظر می‌آید چه‌بسا بهتر می‌بود، چنان‌که رهبر انقلاب همزمان با تهدیدهای ترامپ مبنی بر خروج از برجام در سال ۲۰۱۸ فرمودند، ایران نیز پس از عقب‌نشینی آمریکا از توافق، برجام را «به آتش می‌کشید.» به هر حال، پیکر نیمه‌جان برجام تا امروز به حیات خود ادامه داد و اکنون به تهدیدی علیه کشورمان تبدیل شده است. (از راست) «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهور فرانسه، «فریدریش مرتس» صدراعظم آلمان، و «کی‌یر استارمر» نخست‌وزیر بریتانیا، ۲۴ ژوئن ۲۰۲۵، طی نشست مشترک این سه کشور اروپایی عضو برجام در هتلی در حاشیه‌ی نشست سال ۲۰۲۵ ناتو در شهر لاهه در هلند، مقابل عکاسان رسانه‌ای قرار گرفته‌اند. این سه کشور بدون اشاره به کوتاهی خود پس از خروج آمریکا از برجام و ناتوانی در مقابله با تحریم‌های یک‌جانبه‌ی ایالات متحده علیه ایران، می‌گویند از مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه تهران استفاده خواهند کرد. در همین‌باره بخوانید: ›› پایگاه اینترنتی انجمن آمریکایی «جاست سکیوریتی»، از مؤسسات وابسته به مدرسه‌ی حقوق دانشگاه نیویورک، طی گزارشی تحت عنوان «آن‌چه باید درباره‌ی مکانیسم ماشه‌ی تحریم‌های ایران در سازمان ملل بدانید: پرسش و پاسخی با کلسی داونپورت» به بررسی گذشته‌ی توافق هسته‌ای و مکانیسم ماشه و همچنین سناریوهای احتمالی پیش رو پرداخته است. داونپورت، مدیر سیاست‌گذاری منع اشاعه در سازمان «انجمن کنترل تسلیحاتی» است؛ سازمانی بین‌المللی مستقر در آمریکا که هدف خود را «پیشبرد درک و حمایت عمومی از سیاست‌های کارآمد در حوزه‌ی کنترل تسلیحاتی» معرفی می‌کند. آن‌چه در ادامه می‌خوانید، ترجمه‌ی گزارش جاست سکیوریتی است. «مارتین شافر» مسئول روابط عمومی وزارت خارجه‌ی آلمان، ماه جولای سال ۲۰۱۵، نسخه‌ای امضاشده از برجام را در دست دارد. یکی از بزرگ‌ترین نقاط ضعف توافق هسته‌ای، عدم تعبیه‌ی سازوکاری متقن برای مجازات طرف‌های غربی در صورت عدم عمل به تعهداتشان است. این در حالی است که «مکانیسم ماشه»، به طور خاص، به گونه‌ای طراحی شده تا اعضای دائم شورای امنیت نتوانند آن را وتو کنند و جلوی بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را بگیرند. لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های محافل رسانه‌ای-اندیشکده‌ای بین‌المللی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش لزوماً مورد تأیید مشرق نیست. ۲۸ آگوست [۶ شهریور ۱۴۰۴]، سه عضو اروپایی «برجام» (توافق هسته‌ای ایران) فرآیندی را برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران آغاز کردند. این تحریم‌ها سال ۲۰۱۵ و در چارچوب قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ شورای امنیت، که برجام را تأیید و اجرایی می‌کرد، لغو یا بازطراحی شده بودند. پرسش‌های زیر و پاسخ‌های «کلسی داونپورت» مدیر سیاست منع اشاعه در سازمان «انجمن کنترل تسلیحاتی» [مستقر در آمریکا]، توضیح می‌دهد که این اقدام به چه معناست، چه اتفاقی ممکن است در ادامه رخ دهد، و چرا این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است. «کی‌یر استارمر» نخست‌وزیر بریتانیا، از حمله‌ی بی‌بهانه‌ی آمریکا علیه ایران حمایت می‌کند. کشورهای اروپایی در حالی از حمله‌ی نظامی مشترک رژیم صهیونیستی و آمریکا به ایران دفاع و تشکر کرده‌اند و اکنون خواستار بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی هستند که خودشان به هیچ‌کدام از تعهدات خود در برجام عمل نکرده‌اند، اما به دلیل ضعف ساختاری در توافق هسته‌ای، تهران اهرم فشاری برای وادار کردن آن‌ها به انجام وظایف‌شان و یا مجازات آن‌ها به دلیل کوتاهی در این زمینه در اختیار ندارد. کلسی داونپورت: بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰، پس از این‌که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران را به دلیل عدم رعایت توافقنامه‌ی الزام‌آور پادمانی، به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داد، شورای امنیت مجموعه‌ای از قطعنامه‌ها را برای تحریم و محدودسازی برنامه‌ی هسته‌ای این کشور تصویب کرد. قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ که توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را تأیید می‌کرد، تحریم‌ها و محدودیت‌های سازمان ملل علیه برنامه‌ی هسته‌ای ایران را اصلاح نمود و بخشی جدایی‌ناپذیر از فرآیند اجرای برجام بود. این قطعنامه بلافاصله تحریم‌ها و مجازات‌های مرتبط با برخی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران را لغو، و محدودیت‌های برنامه‌ی هسته‌ای این کشور، مانند ممنوعیت غنی‌سازی، را که الغایشان برای اجرای برجام ضروری بود، حذف یا اصلاح کرد. سایر تحریم‌ها به طور کامل برقرار ماندند، اما برای آن‌ها محدودیت زمانی تعیین شد: مقرر شد تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران پس از پنج سال و محدودیت‌های مربوط به انتقال موشک‌های بالستیک ایران پس از هشت سال لغو شوند. گزارش ویدیویی بازدید «مکس بلومنتال» خبرنگار آمریکایی و سردبیر پایگاه اینترنتی «گرِی‌زُون»، از باغ‌موزه‌ی هوافضای سپاه پاسداران ایران. بلومنتال در این ویدیوی کوتاه نشان می‌دهد چرا ایران حاضر نیست دست از حقوق هسته‌ای و موشکی خود بردارد؛ حقوقی که تحریم‌های سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی دقیقاً همان‌ها را هدف قرار داده‌اند. در همین‌باره بخوانید: ›› صحبت‌های رهبر ایران در دیدار با اعضای دولت روحانی، با موضوع تجربه‌ی اعتماد به غرب و تضمین ندادن آمریکایی‌ها درباره‌ی عدم خروج دوباره از برجام سؤال: اکنون بپردازیم به مکانیسم ماشه. این سازوکار چگونه کار می‌کند و چه کسانی می‌توانند آن را فعال کنند؟ کلسی داونپورت: مکانیسم ماشه یک سازوکار منحصربه‌فرد است که به هر یک از اعضای توافق هسته‌ای که یک کشور عضو سازمان ملل نیز باشد (یعنی همه‌ی اعضا به‌استثنای اتحادیه‌ی اروپا) اجازه می‌دهد تحریم‌ها و محدودیت‌های سازمان ملل علیه ایران را، که به موجب قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ حذف یا اصلاح شده بودند، مجدداً و با استفاده از یک فرآیند غیرقابل‌انسداد [و غیرقابل‌وتو] اعمال کند. این سازوکار به این دلیل در قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ گنجانده شد که اعضای گروه ۱+۵ (چین، فرانسه، آلمان، روسیه، بریتانیا، و ایالات متحده) نگران بودند که اگر ایران مفاد هسته‌ای برجام را نقض کند، هر یک از اعضای دائم شورای امنیت [اعضای ۱+۵ به‌استثنای آلمان] می‌تواند تصویب تحریم‌های جدید و الزام‌آور شورای امنیت علیه تهران را وتو کند. مکانیسم ماشه تضمین کرد که تا اکتبر ۲۰۲۵، یک مسیر غیرقابل‌وتو برای بازگرداندن محدودیت‌های چندجانبه‌ی مهم علیه برنامه‌ی هسته‌ای ایران، که پیش از برجام برقرار بودند، وجود خواهد داشت. برای فعال کردن مکانیسم ماشه، هر یک از اعضای برجام که عضو سازمان ملل نیز باشد (یعنی گروه ۱+۵) می‌تواند موضوعی را به اطلاع شورای امنیت برساند که مصداق «نقض قابل‌توجه تعهدات» در توافق هسته‌ای باشد. رئیس شورای امنیت سپس باید، ظرف ۱۰ روز از دریافت اطلاعیه، پیش‌نویس قطعنامه‌ای را به منظور «ادامه‌ی لغو تحریم‌های سازمان ملل که در برجام مشخص شده‌اند» ارائه دهد. سپس، شورای امنیت ۳۰ روز فرصت دارد تا این قطعنامه را به رأی بگذارد. اگر آن قطعنامه تصویب شود، تحریم‌های قبلی بازنخواهند گشت (یعنی مکانیسم «ماشه» فعال نمی‌شود). با این حال، عضوی از برجام که خواستار فعال‌سازی مکانیسم ماشه شده، در صورتی که نگرانی‌هایش برطرف نشده باشند، می‌تواند قطعنامه‌ی خواستار ادامه‌ی لغو تحریم‌ها را وتو کند؛ و به این ترتیب، تحریم‌ها و محدودیت‌های قبلی بازمی‌گردند. ایالات متحده به دلیل خروج از برجام در ماه می سال ۲۰۱۸، نمی‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند. دولت ترامپ سال ۲۰۲۰ تلاش کرد تا از این سازوکار برای جلوگیری از انقضای تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران استفاده کند، اما رئیس شورای امنیت اعلام کرد که واشینگتن نمی‌تواند این کار را انجام دهد، زیرا دیگر «عضو» توافق هسته‌ای نیست. «فریدریش مرتس» صدراعظم آلمان، بعد از تهاجم یک‌جانبه و نامشروع رژیم صهیونیستی به ایران، ضمن تشویق آمریکا به پیوستن به جنگ، ایران را به «نابودی کامل تأسیسات هسته‌ای» تهدید می‌کند و می‌گوید حمله به ایران «کار کثیفی» بود که اسرائیل برای همه‌ی ما انجام داد. در همین‌باره بخوانید: ›› سؤال: ۲۸ آگوست، سه کشور اروپایی عضو برجام (فرانسه، بریتانیا، و آلمان) با ارسال نامه‌ای به رئیس شورای امنیت، مکانیسم ماشه را فعال کردند تا ایران را برای امتیازدهی در مورد برنامه‌ی هسته‌ایش تحت فشار قرار دهند. پیش از این گزارش شده بود که اعضای برجام در حال مذاکره برای تمدید مفاد پایان توافق هستند تا زمان بیش‌تری را برای تصمیم‌گیری در مورد فعال کردن مکانیسم ماشه فراهم کنند. اقدام سه کشور اروپایی در فعال‌سازی ماشه در عمل به چه معناست؟ و آیا انجام این کار در این مقطع عاقلانه بود؟ کلسی داونپورت: سه کشور اروپایی در موقعیت دشواری قرار داشتند. نقض برجام توسط ایران از سال ۲۰۱۹ [پس از خروج آمریکا از توافق]، این کشور را به لحاظ فنی در آستانه‌ی [دستیابی به] تسلیحات هسته‌ای قرار داده بود. به علاوه، پس از حملات ایالات متحده و اسرائیل در ماه ژوئن، ایران همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به حالت تعلیق درآورده بود، تعهدات پادمانی الزام‌آورش را نقض کرده بود، و هرگونه نظارتی بر فعالیت‌های هسته‌ایش را متوقف کرده بود. علاوه بر این، عدم محکومیت نقض پادمان‌ها توسط ایران از سوی روسیه و چین، نگرانی‌های موجهی را به وجود آورده بود مبنی بر این‌که شورای امنیت در آینده به تحریم یا محکوم کردن ایران به دلیل عدم رعایت پادمان‌ها رأی نخواهد داد. بنابراین، اگر سه کشور اروپایی مکانیسم ماشه را فعال نمی‌کردند، این سازوکار منقضی می‌شد و بعید بود شورای امنیت، جز در صورت اقدام واضح ایران در جهت تسلیحاتی‌سازی برنامه‌ی هسته‌ایش، فشار جدیدی بر تهران وارد کند. از سوی دیگر، فشار [و چماق] زمانی بهترین نتیجه را می‌دهد که با یک راه خروج دیپلماتیک [و هویج] معتبر همراه باشد. در حال حاضر، مشخص نیست که آیا ایالات متحده مذاکرات را یک ضرورت فوری می‌داند یا نه؛ و این‌که آیا ایران، علی‌رغم ابراز حمایت مستمر از دستیابی به یک توافق،...
« بازگشت به لیست اخبار