ترکیه مسیر خود را تغییر می‌دهد؛ تنها بازار اروپایی گاز ایران در معرض خطر

رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، در دیدار ۲۵ سپتامبر با رجب طیب اردوغان به صراحت از او خواست که خرید گاز روسیه را قطع کند. ایران هم سالانه حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز از طریق خط لوله به ترکیه صادر می‌کند. این قرارداد فعلی تا میانه سال ۲۰۲۶ اعتبار دارد.

- گروه سیاسی: در ماه‌های اخیر سیاست گازی ترکیه به طور چشمگیری تغییر کرده است. اخیرا در گزارشی اعلام شده ترکیه می‌تواند تا پایان سال ۲۰۲۸ بیش از نیمی از نیاز گازی خود را از طریق افزایش تولید داخلی و واردات ال‌ان‌جی از آمریکا تامین کند. در همین حال، مقامات ترکیه‌ای می‌گویند تنوع‌بخشی به منابع انرژی می‌تواند امنیت عرضه را افزایش دهد. به گزارش رویترز، «تنوع‌بخشی به منابع تامین، امنیت انرژی ترکیه را افزایش می‌دهد و از بلندپروازی آن برای تبدیل شدن به مرکز منطقه‌ای گاز حمایت می‌کند. آنکارا قصد دارد ال‌ان‌جی وارداتی و تولید گاز داخلی خود را به اروپا صادر و در عین حال گاز روسیه و ایران را در داخل بسوزاند». راهبرد افزایش تولید داخلی و ال‌ان‌جی ترکیه همزمان در حال گسترش منابع انرژی جایگزین است. شرکت دولتی تی‌پی‌ای‌او (TPAO) تولید میادین گازی داخلی را افزایش می‌دهد و با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و دولتی، ظرفیت ترمینال‌های واردات گاز طبیعی مایع را توسعه داده است. طبق محاسبات رویترز، مجموع تولید داخلی و واردات قراردادشده ال‌ان‌جی ترکیه تا سال ۲۰۲۸ به بیش از ۲۶ میلیارد مترمکعب در سال خواهد رسید، در حالی که در سال جاری حدود ۱۵ میلیارد مترمکعب است. این ظرفیت جدید معادل نیمی از تقاضای سالانه حدود ۵۳ میلیارد مترمکعب ترکیه است. بر پایه این گزارش واردات ال‌ان‌جی آمریکا دو برابر خواهد شد و بیش از نیمی از تقاضای حدود ۵۳ میلیارد مترمکعبی ترکیه را پوشش خواهد داد. از این رو، شکاف واردات لوله‌ای به حدود ۲۶ میلیارد مترمکعب کاهش می‌یابد که به مراتب کمتر از ۴۱ میلیارد مترمکعب قرارداد فعلی با روسیه، ایران و آذربایجان است». حجم واردات ال‌ان‌جی ترکیه به حدی است که بورس انرژی این کشور می‌گوید ظرفیت سالانه واردات ۵۸ میلیارد مترمکعب را ایجاد کرده است؛ رقمی که از تقاضای کنونی گاز ترکیه فراتر است. نقش آمریکا و فشارهای ژئوپلیتیک برنامه ترکیه برای واردات گسترده گاز آمریکایی در راستای سیاستی قرار دارد که همزمان با بهبود مناسبات واشنگتن و آنکارا است. رئیس‌جمهور ترامپ عملا ترکیه را هم‌پیمان خود می‌داند. آلپ‌ارسلان بایراکتار وزیر انرژی ترکیه از امضای قرارداد با آمریکا به عنوان گامی کلیدی یاد کرده است. او پس از امضای قرارداد با شرکت مرکوریا در نیویورک گفت: «این توافق به هدف حجم تجارت ۱۰۰ میلیارد دلاری با آمریکا کمک شایانی خواهد کرد» و افزود که هدف آن «تقویت امنیت عرضه و تنوع‌بخشی به منابع انرژی ترکیه» است. پروژه‌های جدید انرژی تحت رهبری بایراکتار، علاوه بر بهبود روابط سیاسی، نشان‌دهنده یک تحول عمیق در استراتژی انرژی ترکیه است. در جریان سفر بایراکتار به نیویورک، توافقنامه ۲۰ ساله دیگری با شرکت وودساید (Woodside) استرالیا نیز امضا شد که پیش‌بینی می‌شود ۵٫۸ میلیارد مترمکعب ال‌ان‌جی در سال از سال ۲۰۳۰ به ترکیه ارسال کند. هدف واشنگتن واضح است: کاهش نفوذ تجاری روسیه و ایران در بازار انرژی جهان. کارشناس نشریه اَتلانتیک کانتی نوشته است که ترکیه با استفاده از گاز ال‌ان‌جی آمریکایی می‌تواند نقش مهمی در بازار جهانی ال‌ان‌جی پیدا کند، و گاز روسیه را فقط برای شرایط اضطراری نگه دارد. تاثیر بر بازار گاز ایران ایران سالانه حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز از طریق خط لوله به ترکیه صادر می‌کند. این قرارداد فعلی تا میانه سال ۲۰۲۶ اعتبار دارد و پس از آن باید تجدید شود. اما نشانه‌ها حاکی است که ترکیه قرارداد را تحت شرایط قبلی تمدید نخواهد کرد. رویترز گزارش کرد که آنکارا «احتمال کمی دارد این قرارداد را تحت شرایط سابق تمدید کند». کاهش وابستگی ترکیه به گاز ایران در مقطع حساس فعلی می‌تواند یکی از بازارهای قابل اطمینان ایران را از بین ببرد؛ بازاری که در کنار عراق مهم‌ترین مقصد صادرات گازی تهران است. علاوه بر این، ترکیه با گسترش زیرساخت‌های ترانزیت گاز درصدد تقویت نقش خود به عنوان هاب منطقه‌ای است. دولت آنکارا اخیرا از طریق شرکت دولتی بوتاس قراردادهای کوچکی برای تامین گاز به مجارستان و رومانی امضا کرده است. به این ترتیب ایران به تدریج از یک تامین‌کننده انحصاری گاز ترکیه به یک بازیگر حاشیه‌ای تبدیل می‌شود. در چنین شرایطی، مذاکره ایران برای تمدید قرارداد ۲۰۲۶ در موقعیتی بسیار ضعیف خواهد بود. پژوهشگران برجسته ایرانی یادآوری کرده‌اند که کاهش وابستگی به گاز ایران برای ترکیه به معنای امکان تامین گاز با قیمت‌های پایین‌تر در قراردادهای آتی و افزایش قدرت چانه‌زنی آنکارا است، و در نتیجه «گاز ایران در سیاست‌های ترکیه نقش چندانی نخواهد داشت». اگر تهران اقدامی برای مقابله با این چالش نکند، تحلیلگران هشدار داده‌اند «با از دست دادن بازارها و کاهش نفوذ خود مواجه خواهد شد». با توجه به اینکه تحریم‌های بین‌المللی نیز صادرات انرژی ایران را محدود کرده، از دست دادن مشتری بزرگی همچون ترکیه می‌تواند درآمد ارزی ایران را به شدت کاهش دهد و فشار اقتصادی ناشی از تحریم‌ها را تشدید کند. تاثیر بر بازار گاز روسیه تغییر سیاست ترکیه همچنین برای روسیه پیامدهای مهمی دارد. با اینکه اکنون هم روسیه بزرگترین تامین‌کننده گاز ترکیه است، سهم آن از بازار ترکیه کاهش قابل توجهی داشته است. به گزارش رویترز، سهم روسیه از واردات گاز ترکیه از بیش از ۶۰ درصد دو دهه قبل به ۳۷ درصد در نیمه اول ۲۰۲۵ رسیده است. از سویی قراردادهای لوله‌ای اصلی روسیه با ترکیه – که سالانه ۲۲ میلیارد مترمکعب از طریق پروژه‌های «بلو استریم» و «ترک‌استریم» ارسال می‌کنند – در شرف پایان هستند. در کنار آن، قرارداد ایران (ده میلیارد مترمکعب) نیز تا سال آینده منقضی می‌شود. ترکیه احتمالا قراردادهای قبلی را با حجم کمتر و شرایط انعطاف‌پذیرتر بازتجدید خواهد کرد. در وضعیت جدید، روسیه ناچار است برای حفظ سهم خود چانه‌زنی کند. ترکیه از موقعیت جدید به عنوان واردکننده عمده ال‌ان‌جی برای فشار بر تامین‌کنندگان سنتی استفاده خواهد کرد. از یک سو به‌نظر می‌رسد بوتاس (شرکت ملی گاز و نفت ترکیه) بتواند در صورت تمایل ظرف ۲ تا ۳ سال آینده واردات گاز روسیه را متوقف کند. اما کارشناسان روسی تردید دارند که ترکیه این کار را انجام دهد. الکسی بلوگوریوف از «موسسه انرژی و امور مالی مسکو» می‌گوید: «بوتاس این کار را انجام نخواهد داد، زیرا گاز روسیه از نظر قیمت رقابتی است و مازاد تولید آن باعث می‌شود بوتاس بتواند از آن برای اعمال فشار بر سایر عرضه‌کنندگان استفاده کند» به بیان دیگر، تا زمانی که گاز روسیه ارزان‌تر باشد، آنکارا حداقل برای تنوع بخشی احتمالا بخشی از نیازش را از مسکو تامین می‌کند. خود وزیر انرژی ترکیه نیز تاکید کرده که ترکیه باید از همه تامین‌کنندگان موجود از جمله روسیه، ایران و آذربایجان گاز تهیه کند، اما گاز ال‌ان‌جی آمریکا گزینه ارزان‌تری ارائه می‌دهد. در واقع، آنکارا با ایجاد مزیت قیمت و زیرساخت، به دنبال تبدیل شدن به هاب صادرات گاز اروپایی است تا سهم روسیه در آن بازار را کاهش دهد. البته روابط اقتصادی گسترده دیگری هم بین ترکیه و روسیه وجود دارد: روس‌اتم در حال ساخت اولین نیروگاه هسته‌ای ترکیه است و روسیه همچنان بزرگترین تامین‌کننده نفت خام و گازوئیل ترکیه است. این موضوع نشان می‌دهد که نفوذ مسکو در آنکارا محدود به گاز نیست و فشار بر روسیه در حوزه انرژی می‌تواند پیامدهای ژئوپلیتیکی گسترده‌تری داشته باشد. به طور خلاصه، تغییر سیاست گازی ترکیه، از یک سو استقلال انرژی آنکارا را افزایش می‌دهد و از سوی دیگر نفوذ ایران و روسیه در بازار ترکیه و به دنبال آن در بازار اروپا را کاهش می‌دهد. با تمرکز بر تولید داخلی و واردات گسترده گاز آمریکایی، ترکیه در حال تبدیل شدن به کانون جدید تجارت گاز است؛ روندی که در کنار فشارهای سیاسی ایالات متحده برای قطع روابط انرژی با تهران و مسکو رخ می‌دهد.