فعال‌سازی مکانیسم ماشه؛ این‌بار توسط ایران!
در برجام و قطعنامه۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، سازوکاری برای حل‌وفصل اختلافات میان ایران و اعضای ۱+۵پیش‌بینی شده (مکانیسم ماشه) که بی‌شباهت به آن طراحی شیطانی صدر اسلام نیست؛ چرا؟ به‌طور خلاصه توضیح می‌دهم تا به اصل موضوع این یادداشت بپردازم.
در برجام و قطعنامه۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، سازوکاری برای حل‌وفصل اختلافات میان ایران و اعضای ۱+۵پیش‌بینی شده (مکانیسم ماشه) که بی‌شباهت به آن طراحی شیطانی صدر اسلام نیست؛ چرا؟ به‌طور خلاصه توضیح می‌دهم تا به اصل موضوع این یادداشت بپردازم. درحالی‌که عضویت دائم و حق وتو برای ۵کشور، خود نمادی از مناسبات بین‌المللی ظالمانه کنونی است، طراحان برجام(آمریکا و اروپا)، مکانیسم ماشه را به‌نحوی نگاشتند که اولا هرگونه اعتراض از سوی هریک از طرف‌های برجام به نقض تعهدات طرف مقابل، منجر به رأی‌گیری یکسانی در شورای امنیت شود. ثانیا آنچه به رأی گذاشته می‌شود (تداوم لغو تحریم‌های ایران) عکس خواسته خودشان باشد تا عملا امکان استفاده احتمالی از حق وتو برای روسیه و چین در حمایت از ایران وجود نداشته باشد و ثالثا حتی درصورت موافقت ۱۴عضو شورای امنیت با تداوم لغو تحریم‌های ایران، با یک رأی وتو توسط آمریکا، فرانسه یا انگلیس، تمام قطعنامه‌های قبلی تحریمی علیه ایران (مندرج در ۲۲۳۱) بلافاصله بازگردد؛ همچنان‌که یک گارسون در رستوران، با زدن یک بشکن سر میز شما بازمی‌گردد و لذا قبول کنید که طراحی «اسنپ‌بک» فقط از شیطان برمی‌آید و بس. اکنون ببینیم که پس از ارسال نامه ۳کشور اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، سناریوهای مختلف احتمالی پیرامون این ماجرا چیست و جمهوری اسلامی ایران چه گزینه‌هایی روی میز دارد. الف) سناریوهای محتمل پیش رو (تا ۲۶مهرماه ۱۴۰۴) عدم‌فعال‌سازی نهایی مکانیسم ماشه و پایان عادی قطعنامه ۲۲۳۱؛ سناریوی خوب. فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت؛ سناریوی بد. تمدید مکانیسم ماشه (با موافقت یا بدون موافقت ایران)؛ سناریوی بدتر! بین ۳احتمال فوق‌الذکر، طبیعتا سناریوی نخست، مطلوب و خوب ارزیابی می‌شود و در این‌باره اختلاف نظری در کشور وجود ندارد؛ چراکه با پایان عادی زمان ۱۰سال موعد مندرج در برجام و قطعنامه۲۲۳۱ و بدون هرگونه اتفاق دیگر، «تعلیق موقت» قطعنامه‌های تحریمی گذشته شورای امنیت علیه ایران به «لغو دائمی» تبدیل و پرونده هسته‌ای ایران در شورای امنیت، عادی می‌شود. البته اینجا ضروری است تأکید شود که آن قطعنامه‌ها هیچ‌یک ارتباطی با ماده۴۲ فصل۷ منشور ملل متحد ندارد و بودن یا نبودن آنها اساسا ربطی به صدور مجوز حمله نظامی به ایران نداشته و ندارد. لذا بحث‌های قدیمی درباره برداشتن سایه جنگ از سر ایران با صدور قطعنامه۲۲۳۱ فاقد استدلال مشخص بود و در حال حاضر نیز پس از حمله بی‌مجوز آمریکا و رژیم صهیونی به ایران در جنگ ۱۲روزه، چنین مباحثی علاوه بر غیرمستدل بودن، مضحک هم هست. اما در تحلیل ۲سناریوی بعدی، همه هم‌نظر نیستند و برخی تمدید مکانیسم ماشه را بهتر از فعال‌شدنش می‌دانند. لازم است برای بررسی بیشتر و رسیدن به تصویر بهتر، به چند سؤال پاسخ دهیم: مکانیسم ماشه بد است یا خوب و بالاخره فعال‌سازی‌اش خطر دارد یا نه؟ اثر واقعی بازگشت تحریم‌های سازمان ملل بر شرایط کنونی ایران چیست؟ نسبت تحریم‌های آمریکا با مکانیسم ماشه و تحریم‌های سازمان ملل چیست؟ همه سؤالات بالا تقریبا یک پاسخ نسبتا مفصل دارد؛ دقت کنید! پس از تصویب این قانون و آغاز اجرای برجام، در عمل و به‌تدریج خلف وعده طرف مقابل آشکار شد. علاوه بر عدم‌اجرای تعهدات برجامی توسط اروپایی‌ها، تا پایان دولت اوباما چندین تحریم جدید علیه ایران توسط آمریکا وضع شد و با روی کار آمدن ترامپ، آمریکا به‌طور رسمی از برجام خارج و دومینوی وضع تحریم‌های جدید و سنگین آمریکا بر ایران بدون هرگونه اعتراض مؤثر توسط اروپایی‌ها آغاز شد و در دولت بایدن هم آنچنان با قدرت تداوم یافت که یکی از چهره‌های مشهور مدافع برجام و دولت اصلاحات سرمقاله‌ای نوشت با تیتر: «آقای بایدن! قرار این نبود!» نکته دیگر آنکه حتی در زمان قبل از برجام، قطعنامه‌های شش‌گانه چندان اجرایی نشدند؛ مثلا طبق قطعنامه سختگیرانه۱۹۲۹ بازرسی کشتی‌ها از سال۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ معتبر بود، ولی حتی یک شناور ایرانی مستند به آن بازرسی نشد. ب) تأثیرات فعال‌سازی مکانیسم ماشه روانی فعال‌سازی مکانیسم ماشه، گرچه دیگر تأثیر واقعی در میدان ندارد، حتما دارای سروصدای زیادی است و برهمین اساس به شلیک تیر مشقی یا انفجار بمب صوتی بسیار شباهت دارد. درصورت ایجاد اجماع داخلی بر سر این موضوع می‌توان از اثرات روانی آن کاست و درغیراین‌صورت ایجاد ترس افراطی از آن می‌تواند در کوتاه‌مدت باعث ایجاد تکانه‌هایی ملموس در شاخص‌های اقتصادی نظیر نرخ ارز شود که متأسفانه این‌روزها نشانه‌هایی از آن قابل مشاهده است و مکانیسم ماشه بیشتر به ابزاری برای ترساندن تبدیل شده است. ج) مزایا و معایب تمدید مکانیسم ماشه اکنون براساس آنچه گفته شد، بهتر می‌توان به این سؤال پاسخ داد که آیا «تمدید مکانیسم ماشه» خوب است یا نه و به‌عبارت بهتر، بین «فعال‌سازی» و «تمدید» کدام‌یک بدتر است؟ و آیا ایران باید تمایلی به تمدید نشان بدهد یا نه؟ و آیا شرایط اعلامی اروپا برای تمدید را بپذیرد یا نه؟ قبل از پاسخ به این سؤال مهم باید توجه کرد که طبق مقررات ناعادلانه حاکم بر شورای امنیت سازمان ملل متحد، خواست و اراده جمهوری اسلامی ایران هیچ تأثیر حقوقی بر فعال‌سازی یا تمدید مکانیسم ماشه ندارد؛ چراکه فعال‌سازی فقط با یک رأی وتو توسط انگلیس یا فرانسه محقق خواهد شد و تمدید آن نیز نیازمند رأی شورای امنیتی است که ایران عضو آن نیست و نمی‌تواند اثر حقوقی خاصی در تصمیم شورای امنیت بگذارد. در فعال‌سازی، حتی روسیه و چین، فاقد اثر و امکان استفاده از حق وتو هستند و در فرض تمدید، بسیار بعید است با تمدید قطعنامه۲۲۳۱ که خود همراه آن بودند، مخالف باشند و تمدید را وتو کنند. حال ببینیم که تمدید مکانیسم ماشه چه مزایا و معایبی دارد؟ مزایای تمدید مکانیسم ماشه فعال‌نشدن قطعنامه‌های سازمان ملل قبلا بیان شد که این مزیت خوب است، اما چندان واقعی نیست و تأثیر واقعی قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت در شرایط کنونی زندگی مردم ایران تقریبا هیچ است؛ ضمن آنکه تمدید فقط مدت کمی فعال‌سازی را به عقب می‌اندازد و اگر اثری داشته باشد، همچنان خطرش باقی می‌ماند. معایب تمدید مکانیسم ماشه تمدید شرایط تعلیق و شرطی‌ماندن اقتصاد ایران با تمدید مکانیسم ماشه به هر میزان، بازهم شرایط اقتصادی ایران در شرایط تعلیق باقی می‌ماند و اراده فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران خارجی و حتی داخلی در دست کشورهای اروپایی باقی می‌ماند. بدتر آنکه نظر غربی‌ها تمدید شش‌ماهه است که اولا هیچ امیدی به آینده ایجاد نمی‌کند و ثانیا ایران را در یک سیکل معیوب تمدیدهای شش‌ماهه متوالی فاقد اثر میدانی قرار می‌دهد و درنتیجه چنانچه درنهایت قرار باشد تمدیدی صورت بگیرد، بازهم بهتر است چند سال باشد نه ۶ماه! عدول از قانون اخیر مجلس در تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اگر ایران تمدید را بپذیرد، به‌معنای عادی‌سازی روابط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و متعاقب آن باید در قانون اخیر تجدیدنظر کند و ورود و بازدید بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از مراکز مورد حمله قرارگرفته را بپذیرد. پذیرش مشروعیت اروپا و آمریکا ایران تاکنون مستند به نقض تعهدات برجامی اروپا و خروج آمریکا از برجام، بارها اعلام کرده است و اسناد مکتوبی هم منتشر کرده است که آمریکا و اروپا را فاقد مشروعیت و حق برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌داند و برجام عملا از نظر ایران پایان یافته است. بنابراین اگر ایران تمدید مکانیسم ماشه را بپذیرد، به‌معنای پذیرش مجدد مشروعیت اروپا و آمریکا در برجام خواهد بود. پذیرش شروط غیرقانونی و زیاده‌خواهانه اروپایی‌ها اروپایی‌ها ۳شرط برای تمدید مکانیسم ماشه مطرح کرده‌اند؛ بازگشت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تعیین وضعیت ذخایر اورانیوم ۶۰درصد ایران و آغاز مذاکره مستقیم با آمریکا. پذیرش هریک از این شروط، قبل از تحقق پیش‌شرط‌های قانونی ایران یعنی عذرخواهی آمریکا از حملات نظامی اخیر، پرداخت غرامت و خسارت واردشده به ایران و ارائه تضمین واقعی برای عدم‌تکرار حمله نظامی مجدد به ایران، می‌تواند ایران را از موضع طرف پیروز در دفاع‌مقدس ۱۲روزه خارج سازد که اساسا شدنی نیست. ضمن آنکه «عدم‌مذاکره مستقیم با آمریکا» یک سیاست قطعی و تخلف‌ناپذیر از سوی رهبرانقلاب اعلام شده است. جمع‌بندی مزایا و معایب با این توضیحات و مقایسه مزایا و معایب برای تمدید مکانیسم ماشه، به‌نظر می‌رسد بین ۲سناریوی «اعمال یا تمدید»، برای ما تمدید مکانیسم ماشه بدتر باشد. امیرالمومنین علی(ع) می‌فرمایند: وَ لَیسَ الْعَاقِلُ مَنْ یعْرِفُ الْخَیرَ مِنَ الشَّرِّ وَ لَکنَّ الْعَاقِلَ مَنْ یعْرِفُ خَیرَ الشَّرَّینِ. یعنی عاقل آن نیست که خوبی را از بدی بشناسد؛ بلکه عاقل آن کسی است که از میان بدی‌ها (بین بد و بدتر) بهترین یعنی (کم‌زیان‌تر) را تشخیص دهد. جمهوری اسلامی ایران اولا باید مخالفت قاطع خود را با تمدید ماشه اعلام کند، همچنان‌که با اعمال آن مکانیسم قبلا مخالفت کرده است؛ ثانیا به طریق اولی هرگونه مذاکره برای تمدید مکانیسم ماشه و امتیازدهی برای آن ممنوع باشد، ثالثا اگر می‌تواند در مذاکره با روسیه و چین و سایر اعضای شورای امنیت ابتدا مانع اعمال مکانیسم ماشه شود و درنهایت اگر موفق نشد، حداقل مانع تمدید آن شود. در این خصوص البته تاکنون مواضع خوبی از مقامات ذیربط ما شنیده شده است؛ ازجمله آقای دکتر علی لاریجانی، دبیر محترم شورای‌عالی امنیت ملی به‌صراحت اعلام کرده است که ایران با تمدید مخالف است و آقای دکتر عباس عراقچی، وزیر محترم امورخارجه نیز در پاسخ به سؤال یک‌نشریه خارجی درباره مکانیسم ماشه گفته است: «چه تفاوتی می‌کند؟ آیا از ما دربرابر عملیات نظامی و تحریم آمریکا محافظت شد؟ نه. پس این یک‌اهرم فشار در دست آنها نیست. اگر مکانیسم ماشه را فعال کنند خیلی مهم نیست؛ چون به این نتیجه رسیده‌ایم که شورای امنیت نمی‌تواند از ما دربرابر تجاوز و تحریم‌های غیرقانونی محافظت کند.» همانطورکه قبلا بیان شد، ایران امکان مداخله مستقیم در تصمیم شورای امنیت برای تمدید احتمالی مکانیسم ماشه را ندارد، اما لااقل چین و روسیه می‌توانند با حق وتو مانع تمدید شوند یا درنهایت امتیازات خوبی برای خود یا ایران مطالبه و اخذ کنند. د) گزینه‌های روی میز جمهوری اسلامی ایران اما گزینه‌های ایران در مقابله با فعال‌سازی مکانیسم ماشه خروج از برجام این گزینه گرچه تأثیر چندانی در متوقف‌کردن طرف مقابل ندارد، اگر بموقع انجام شود می‌تواند از منظر حقوقی فعال‌سازی مکانیسم ماشه را زیر سؤال ببرد، چراکه ایران یک‌طرف معاهده برجام است و درصورت خروج ایران از آن، برجام یکطرفه می‌شود و عملا فرو می‌پاشد؛ درنتیجه طرف دیگر (۱+۴)، از منظر حقوق بین‌الملل نمی‌تواند از سازوکارهای درونی برجام ازجمله مکانیسم ماشه ...
« بازگشت به لیست اخبار