مناقشه بین‌المللی کریدور «زنگزور»؛ سناریوها و خطرات احتمالی
مناقشه بین‌المللی کریدور «زنگزور» که بازیگران متعدد منطقه‌ای و بین‌المللی را درگیر خود کرده است، در سایه تحولات پیچیده کنونی منطقه با ۳ سناریوی احتمالی مواجه است.
مناقشه بین‌المللی کریدور «زنگزور» که بازیگران متعدد منطقه‌ای و بین‌المللی را درگیر خود کرده است، در سایه تحولات پیچیده کنونی منطقه با ۳ سناریوی احتمالی مواجه است. به گزارش مشرق، پایگاه تحلیلی مرکز مطالعات «شمس» در گزارشی با اشاره به مناقشات صورت گرفته در خصوص کریدور زنگزور نوشت که سیاست خارجی ایران در قفقاز جنوبی همواره بر حفظ تعادل بین قدرت‌های منطقه‌ای استوار بوده است، اما اعلام ایجاد کریدور زنگزور مجموعه‌ای از نگرانی‌ها را در محافل سیاسی ایران در مورد انگیزه‌ها و نتایج این کریدور و پیامدهای آن بر منافع تهران در حوزه لجستیک ایجاد کرده است. این نگرانی‌ها پس از آن مطرح شد که آذربایجان و ترکیه طرح هدفمند اجرای این کریدور را از طریق خاک ارمنستان اعلام کردند؛ موضوعی که تعادل منطقه‌ای را به نفع آذربایجان و به ضرر ایران تغییر خواهد داد. همچنین، اجرای این پروژه تهدیدات متعددی را برای منافع ژئوپلیتیکی و اقتصادی ایران به همراه دارد، که مهمترین آنها امکان تغییر مرزها از طریق قطع ارتباط زمینی بین ایران و ارمنستان، افزایش احتمال نزدیکی ارمنستان به بلوک غربی، کاهش مزایای ایران در زمینه حمل و نقل در کریدور شمال-جنوب، افزایش نفوذ ترکیه در منطقه و تقویت حضور ناتو در مرزهای شمالی ایران است. اول؛ زمینه‌های اختلال در تعادل منطقه‌ای ۳. کاهش مزایای ایران در زمینه حمل و نقل: مزیت اصلی ایران در زمینه حمل و نقل در موقعیت آن در مسیر حمل و نقل بین‌المللی شمال به جنوب نهفته است. ایران برنامه‌هایی را برای بهره‌برداری کامل از این مزیت اجرا کرده است، مانند توسعه بندر چابهار با همکاری هند و توسعه خطوط حمل و نقل با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز. اما فعال‌سازی کریدور زنگزور می‌تواند مزیت رقابتی ترانزیت بین‌المللی از طریق ایران را به شدت کاهش دهد. ۴. افزایش نفوذ منطقه‌ای ترکیه: منطقه قفقاز برای قرن‌ها صحنه رقابت برای نفوذ بین روسیه، ایران و ترکیه بوده است. امروز، با توجه به درگیری روسیه در اوکراین، به نظر می‌رسد ترکیه فرصتی برای تقویت قدرت خود در منطقه و تضمین دسترسی به منابع نفت و گاز دریای خزر یافته است. ۵. تقویت حضور ناتو در منطقه: پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در چارچوب تقویت نفوذ خود به امضای توافق‌نامه‌های همکاری مختلف با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز روی آورده است. این توافق‌نامه‌ها در سایه عضویت ترکیه در ناتو گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر تلاش غرب برای گسترش ناتو در طول این مسیر به سمت شرق، ایجاد کرده است. ۶. گسترش روابط بین آذربایجان و رژیم صهیونیستی: رژیم صهیونیستی و آذربایجان روابط قوی دارند و مشارکت استراتژیک و اقتصادی آنها در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته است. اجرای کریدور زنگزور به باکو اجازه می‌دهد از طریق ترکیه به حیفا و تل‌آویو دسترسی پیدا کند و این امر حضور رژیم صهیونیستی را نیز در مرز آذربایجان و ایران تسهیل می‌کند. دوم؛ سناریوهای احتمالی مرکز مطالعات شمس در ادامه تحلیل خود به تبیین سناریوهای پیش رو پرداخته و آنها را در موارد زیر خلاصه کرده است: ۱. دستیابی به توافق دستیابی به توافق بین طرف‌های ذینفع منطقی‌ترین سناریو است، چرا که هیچکدام از طرفین تمایلی به ورود به رویارویی مستقیم یا تحمل پیامدهای یک درگیری جدید در منطقه حساس از نظر ژئوپلیتیکی را ندارند. از سوی دیگر آمادگی سیاسی، نظامی و اقتصادی برای ورود به یک درگیری گسترده در منطقه بین طرف‌ها وجود ندارد. البته تحقق این سناریو مستلزم برداشتن گام‌های اساسی متعددی است، از جمله آغاز گفتگوی سیاسی مستقیم بین ارمنستان و آذربایجان با حمایت منطقه‌ای و بین‌المللی بی‌طرف، پایبندی به اصل عدم تغییر مرزها با زور، ارائه تضمین‌های امنیتی متقابل، و فعال‌سازی مکانیزم‌های نظارت مشترک بر اجرای هرگونه توافقات آتی. ۲. وضعیت بن‌بست این سناریو به ادامه وضعیت بن‌بست در مسیر حل و فصل مناقشه بین آذربایجان و ارمنستان اشاره دارد، بدون اینکه پیشرفت ملموسی در صحنه حاصل شود. این احتمال، با وجود دشواری ادامه طولانی‌مدت آن، همچنان پابرجاست. پیام‌های نظامی و دیپلماتیک قاطع ایران، یک عامل بازدارنده مهم است که احتمال اقدام آذربایجان و ترکیه برای تحمیل یک راه‌حل یک‌جانبه یا تکمیل پروژه کریدور با زور را کاهش می‌دهد. ۳. آغاز جنگ جدید آغاز جنگ جدید بین ارمنستان و آذربایجان در منطقه قفقاز جنوبی یک احتمال وارد است. البته موازنه قدرت کنونی تا حدی به نفع آذربایجان است. این کشور علاوه بر برتری نظامی، از حمایت مستقیم ترکیه و روابط استراتژیک با قدرت‌های غربی برخوردار است. با این حال، آذربایجان با موانع استراتژیک جدی روبرو است که مانع از اتخاذ این گزینه می‌شود که در رأس آنها واکنش احتمالی ایران است. تهران هرگونه دست‌اندازی به مرزهای خود با ارمنستان را تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی و منافع منطقه‌ای خود می‌داند. همه طرف‌ها، از جمله آذربایجان از حجم خسارات و پیامدهای گسترده جنگ در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی آگاه هستند، لذا این سناریو گرچه محتمل است، اما شانس اندکی برای تحقق دارد.
« بازگشت به لیست اخبار